Ik kreeg de titel van dit boek mee tijdens de ‘Training omgaan met verlies en rouw voor de professional’ van Het Nieuwe Rouwen Nederland. De docente was zo laaiend enthousiast dat het me prompt aan het lezen zette. In frisse bewoordingen en duidelijke uiteenzettingen slaagt de schrijfster van dit boek (Mary-Frances O’Conner) erin om een puur wetenschappelijk verslag van vele jaren onderzoek en diverse onderzoeksmethoden op een bevattelijke manier te verwoorden. Je zou het bij de lectuur van een wetenschappelijke studie niet altijd meegeven, maar het boeit van de eerste tot de laatste pagina, ook al wordt het wel eens technisch wat zwaarder.
Wat doet het brein tijdens het rouwen? Dat is één van de uitgangsvragen waarop dit onderzoek hoopte een antwoord te vinden. Het brein blijkt niet alleen een ingenieus netwerk te zijn, maar houdt ervan om opgeslagen informatie lange tijd vast te houden, zonder vlugge aanpassingen te doen aan nieuwe situaties. Onze harde schijf krijgt heel wat indrukken te verwerken en slaat al deze gegevens systematisch op. Een update van onze harde schijf gebeurt dus niet zoals bij de computer: we klikken op ‘update’ en afhankelijk van de snelheid en de impact van de update werken we kortere tijd later in een totaal vernieuwde omgeving. Dit doet ons brein dus niet.
Wat wil dit concreet zeggen voor de rouwverwerking? We leven met mensen samen en ons brein heeft zich gedurende korte of lange tijd bezig gehouden met het opslaan van al die informatie. Praktische gegevens, gewoontes, ergernissen, kleinigheden … noem maar op. Al die info wordt verwerkt en bijgehouden om wanneer we ze nodig hebben op te roepen. Bij een overlijden van een geliefde doet het geheugen beroep op al die bewaarde informatie. Zo blijkt het dus volkomen normaal dat je denkt je partner te horen thuiskomen op het uur waarop hij of zij elke dag thuiskwam, want je geheugen is daar zo op getraind. Je geheugen troost je als het ware door aan te geven dat de overledene binnen korte tijd terug zal komen, want elke afwezigheid impliceerde een ooit terugkeren, zo is het geheugen getraind.
Het geheugen heeft dus aanvankelijk niet door dat de opgeslagen informatie op dat moment niet meer juist is, dat de overledene niet meer zal binnenkomen, dat hij of zij niet meer terug naar huis zal komen na een wandeling of een werkdag … Het geheugen heeft opnieuw langere tijd en diverse nieuwe ervaringen nodig om die opgeslagen informatie te updaten, om dus in dat brein aan te geven dat iemand er fysiek niet meer is. Voor het brein is dit een heel harde job, te meer dat de herinneringen aan de overledene wel blijven behouden en dienen als troost, steun en bemoediging.
We hebben het al vaak gezegd: rouwen is arbeid. Vanuit die optiek bekeken heeft dit wetenschappelijk onderzoek wel degelijk aangetoond dat het een heuse arbeid vraagt. Vermits het geheugen er heel lange tijd over doet om al die informatie op te slaan en te verwerken, is het dus volkomen normaal dat rouwen pijn doet, dat rouwen ons ondersteboven zet, dat rouwen een heel grote inspanning vraagt. Rouwen is het dagelijks leven aanpassen naar een leven zonder de fysieke aanwezigheid van onze geliefde, maar toch met een blijvende, herinnerende en verbonden aanwezigheid met hem of haar die gestorven is. Je kan er dus van op aan dat dit een werkje is dat niet zomaar wordt uitgevoerd en dat daar heel wat tijd en energie voor nodig is.
Wat betekent dit voor de praktijk? De studie toont in elk geval aan dat er heel wat bewijsmateriaal is waarom rouwen zo moeilijk is, waarom rouwen ook zo lang kan duren, waarom het zo’n pijn doet, waarom die tijd van aanpassen een lastig karwei is … Vaak is het benoemen van dit alles al een stuk van de oplossing. Mensen denken soms dat dit nooit meer overgaat, dat het nooit meer anders zal worden. Vanuit dit onderzoek begrijpen we dat zoiets enorm veel tijd vraagt. De update van het geheugen is een werk van lange adem en pas als alle radertjes voldoende zijn aangepast, kunnen we ook in ons leven verder met een leven met onze overledene in een totaal ander perspectief.
Het rouwende brein heeft dus heel wat tijd nodig om zich aan te passen .. tijd die we ook onszelf mogen … nee, moeten … geven om ons aan te passen. Het zou misschien makkelijker zijn om een update-knopje te installeren dat ons brein in relatief korte tijd de nodige update geeft … anderzijds geeft het rouwproces heel vaak ook een inkijk in het eigen leven … wat we dan zouden missen. De studie mag veel mensen geruststellen: rouwen vergt tijd en gebeurt met moeite … Dankbaar om de boekentip die mij ook in de praktijk ten goede komt om mensen … ook jij … bij staan in de rouwverwerking … (DJM)